Czym jest dysleksja?
Warunkiem osiągania dobrych wyników w nauce jest umiejętność czytania i pisania. Trudności w opanowaniu tych umiejętności można podzielić na dwie grupy: niespecyficzne, będące konsekwencją niepełnosprawności intelektualnej, wad zmysłów, inteligencji niższej niż przeciętna i zaniedbania środowiskowego. Specyficzne trudności w nabywaniu umiejętności czytania i pisania noszą nazwę dysleksji rozwojowej i są związane z nieharmonijnym rozwojem psychomotorycznym dziecka co oznacza, że niektóre funkcje rozwijają się dobrze lub ponadprzeciętnie, inne zaś z bardzo dużym opóźnieniem. Te specyficzne trudności rozpoznajemy u osób o co najmniej przeciętnej inteligencji, niejednokrotnie wysokiej sprawności intelektualnej. Ich trudności mają charakter wybiórczy i przejawiają się najczęściej niepowodzeniami w uczeniu się czytania, pisania, matematyki. Czasem występują one jednocześnie, czasem mają charakter izolowany.
W 1896r. w Anglii opisano przypadek chłopca, którego gdyby uczono jedynie na drodze instrukcji słownych, mógłby być dobrym uczniem. Wykluczono u niego wadę wzroku, a trudności w nauce czytania nazwano „wrodzona ślepotą słowną”. Tym terminem po raz pierwszy określono specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu. Z czasem zaczęto używać innych terminów na ich określenie, aby ostatecznie przyjąć nazwę „dysleksja rozwojowa” dla określenia problemów występujących od początku nauki szkolnej, odróżniając tym samym dysleksję nabytą jako utratę już opanowanej umiejętności czytania, zwykle u osób dorosłych po przebytym uszkodzeniu mózgu.
Termin „dysleksja” oznacza jedno z wielu rodzajów trudności w uczeniu się. Jest ono specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego (definicja opublikowana w 1994r. przez Międzynarodowe Towarzystwo Dysleksji im. Ortona).
Mówiąc językiem nienaukowym, dysleksja rozwojowa jest określeniem nadrzędnym dla terminów:
– dysleksja – trudności w czytaniu dotyczące techniki oraz rozumieniu czytanych treści,
– dysgrafia – trudności w pisaniu kształtnym, poprawnym pod względem graficznym,
– dysortografia – trudności w poprawnym pisaniu pod względem ortograficznym (błędy ortograficzne i specyficzne),
– głęboka postać dysleksji – nasilone symptomy trudności w czytaniu i pisaniu, nieharmonijny rozwój funkcji percepcyjno- motorycznych, a w konsekwencji występowanie nasilonych trudności zarówno w czytaniu, jak i w pisaniu.
Dysleksję diagnozuje się w przypadku stwierdzenia prawidłowego rozwoju umysłowego współwystępującego z deficytami rozwojowymi. Trudności te nie są spowodowane zaniedbaniami środowiskowymi ze strony rodziny ani dydaktycznymi, nie są też wynikiem złego funkcjonowania narządów zmysłu (wada wzroku, słuchu) oraz schorzeniami neurologicznymi.
Najczęściej trudności w czytaniu i pisaniu dostrzegane są u dzieci w okresie nauczania zintegrowanego, ale pewne ich symptomy uwidaczniają się już w okresie poniemowlęcym i przedszkolnym. Dzieckiem „ryzyka dysleksji” jest dziecko pochodzące z nieprawidłowej ciąży i porodu, a także to, w którego rodzinie występowały te zaburzenia.
Symptomy specyficznych trudności:
• Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy
– opóźnienie mowy (późniejsze wypowiadanie pierwszych słów, zdań prostych
i złożonych),
– opóźnienie rozwoju ruchowego (mała zręczność manualna, nieporadność w samoobsłudze- np. w myciu rąk, ubieraniu się, zapinaniu ubrań, niechęć do rysowania).
• Wiek przedszkolny (3-5 lat)
– mała sprawność ruchowa w zakresie całego ciała ( dziecko słabo biega, ma trudności z utrzymaniem równowagi, niezdarne ruchy, nie lubi zabaw ruchowych, z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym),
– mała sprawność ruchowa rąk (trudności w zapinaniu guzików, sznurowaniu butów, niechęć do nawlekania korali, nieprawidłowy chwyt i nacisk narzędzia piszącego na papier),
– słaba koordynacja wzrokowo- ruchowa (niechęć do budowania z klocków, do rysowania),
– opóźniony rozwój lateralizacji (używa na zmianę jednej oraz drugiej ręki),
– zaburzenia rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej (rysunki bogate treściowo lecz prymitywne w formie, trudności w układaniu obrazków z części, puzzli),
– opóźniony rozwój mowy (nieprawidłowa artykulacja wielu głosek, trudności w wypowiadaniu wyrazów dłuższych , złożonych, zniekształcanie ich brzmienia).
• Wiek 6-7 lat
– obniżona sprawność ruchowa (dziecko słabo biega, skacze, ma trudności z rzucaniem, chwytaniem piłki, trudności z nauką jazdy na nartach),
– trudności w wykonywaniu precyzyjnych ruchów ręki (wiązanie sznurowadeł, używanie widelca, nożyczek),
– opóźniony rozwój lateralizacji,
– opóźniona orientacja w schemacie ciała, wskazywanie kierunku prawo- lewo,
– trudności z odtwarzaniem figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków,
– trudności z wyróżnianiem elementów z całości oraz ich syntetyzowaniem w całość (układanie mozaiki wg wzoru, wyodrębnianie szczegółów różnicujących dwa obrazki),
– trudności w poprawnym używaniu wyrażeń przyimkowych (na, pod, przed, itp.),
– wadliwa wymowa trudnych wyrazów ( przestawianie głosek i sylab),
– trudności z zapamiętaniem treści wiersza, piosenki, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie,
– trudności w różnicowaniu głosek podobnych ( np. z- s , b- p, k- g), zaburzenia analizy i syntezy sylabowej i głoskowej,
– trudności w orientacji w czasie, określaniu pory dnia i roku,
– trudności w nauce czytania,
– wyrazów.
• Wiek szkolny klasa 1-3
– mała sprawność ruchowa całego ciała (np. trudności z nauczeniem się jazdy na dwukołowym rowerze, wrotkach, łyżwach, nartach, niechęć do zabaw ruchowych),
– obniżona sprawność ruchowa rąk, utrzymująca się oburęczność,
– trudności koordynacji czynności reki i oka ( brzydko i niechętnie rysuje, pisze, nie mieści się w liniaturze, mocno naciska ołówek czy długopis, szybko się męczy),
– trudności w zapamiętywaniu wierszy, tabliczki mnożenia, sekwencji np. miesięcy, liter w alfabecie,
– wadliwa wymowa, zniekształcanie brzmienia wyrazów złożonych, używanie sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym,
– trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnienie rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej (nieumiejętność zapamiętania kształtu rzadziej występujących liter, mylenie liter o podobnym kształcie, popełnianie błędów w przepisywaniu tekstów),
– trudności z opanowanie poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania słuchowego dźwięków (mylenie liter odpowiadających głoskom o podobnym dźwięku, trudności z zapisywaniem zmiękczeń, nieumiejętność różnicowania ą-om,on ę-em,en zniekształcanie zapisu całych wyrazów poprzez opuszczania, dodawanie przestawianie, podwajanie liter i sylab, nasilone trudności podczas pisania ze słuchu),
– trudności w czytaniu i rozumieniu czytanych treści.
• Wiek szkolny powyżej klasy 4
– wolne tempo czytania, niechęć do czytania,
– nieprawidłowa pisownia, dominacja błędów ortograficznych,
– trudności w zapamiętaniu wierszy, terminów, nazw, dat, numerów telefonów,
– trudności w przedmiotach szkolnych wymagających dobrej percepcji wzrokowej, przestrzennej i pamięci wzrokowej: geografia- zła orientacja na mapie, geometria- rysunek uproszczony, schematyczny, chemia- łańcuch reakcji chemicznych,
– trudności w przedmiotach szkolnych wymagających dobrej percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy ( nauka języków obcych, biologia- opanowanie terminologii, historia- zapamiętywanie dat, nazw, nazwisk).
Powyższe zestawienie trudności ukazuje zmiany, jakie zachodzą wraz z wiekiem i kształceniem się dziecka. Uwidacznia się wyraźna ich dynamika. Niektóre z zaburzeń ustępują i nie stwierdza się już ich w czytaniu, natomiast utrzymują się trudności w poprawnym pisaniu pod względem ortograficznym i graficznym.
Proponowana literatura:
• Dar dysleksji – Ronald D. Davis, Eldon M. Braun
• Dar uczenia się – Ronald D. Davis, Eldon M. Braun
• Jak pomóc dzieciom dyslektycznym? Poradnik dla nauczycieli i rodziców – Amelia Rentflejsz – Kuczyk
• O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu – odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli – M. Bogdanowicz
• Uczeń z dysleksją w domu. Poradnik nie tylko dla rodziców – M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, M. Różyńska
• Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie – M. Bogdanowicz
opracowała:
mgr Krystyna Przyczynek – pedagog, terapeuta pedagogiczny