SŁOWNIK POJĘĆ WYSTĘPUJĄCYCH W OPINIACH LUB ORZECZENIACH NASZEJ PORADNI
Błędy specyficzne
Błędy specyficzne – błędy charakterystyczne dla dysleksji rozwojowej. Błędy specyficzne dla zaburzeń funkcji wzrokowych (percepcji i pamięci wzrokowej):
- mylenie liter o podobnym kształcie, np. a – o, t – ł, m – n
- mylne odtwarzanie położenia liter, np. b –p, d – g, u – n
- pomijanie drobnych elementów graficznych liter, np. znaków diakrytycznych
- błędy typowo ortograficzne ó – u, ż – rz, ch –h
- mylenie liter rzadziej używanych, H – f – F, Ł – F itp.
Błędy specyficzne dla zaburzeń funkcji słuchowo–językowych:
- opuszczanie liter, końcówek lub cząstek wyrazów
- dodawanie liter
- podwajanie liter
- przestawianie kolejności liter
- łączenie i rozdzielanie wyrazów
- mylenie spółgłosek w szeregach dźwięczne–bezdźwięczne: b –p, d – t, w – f, g – k, dz – c, sz – s
- mylenie samogłosek i – y
- zniekształcanie pisowni całego wyrazu ( wyrazy bezsensowne )
- mylenie wyrazów podobnie brzmiących
- błędy w zmiękczeniach
- trudności z różnicowaniem i – j
- trudności z różnicowaniem samogłosek nosowych i cząstek -om, -on, -em, -en.
Dysortografia:
Dysortografia to trudności w pisaniu przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów: typowo ortograficznych, wynikających z nieprzestrzegania znanych uczniowi zasad pisowni, oraz błędów specyficznych, takich jak mylenie liter (zastępowanie), opuszczanie, dodawanie liter i sylab, pisanie liter i cyfr zwierciadlanie. Dysortografie rozpoznajemy u uczniów o prawidłowym rozwoju umysłowym, w przypadkach, gdy trudności występują pomimo znajomości zasad pisowni, braku wad zmysłu i zaniedbania pedagogicznego.
Dysgrafia:
Dysgrafia – trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma. Wyraża się w formie zniekształceń strony graficznej pisma, takich jak niedokładności w odtwarzaniu liter, złe proporcje liter w wyrazie, brak połączeń liter, brak należytego odstępu pomiędzy literami i wyrazami, brak równomiernego i jednolitego położenia pisma, niepoprawne zagęszczanie liter. Te zniekształcenia pisma wynikają z zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych (motoryki rąk, funkcji wzrokowych i koordynacji wzrokowo-ruchowej).
Ćwiczenia słuchowe:
Ćwiczenia słuchowe polegają przede wszystkim na rozwijaniu fonologicznego aspektu języka, a więc na doskonaleniu słuchu fonemowego (zdolności słyszenia głosek) i kształceniu umiejętności fonologicznych. Usprawniają ponadto koncentrację na bodźcach słuchowych, umiejętność różnicowania dźwięków i ich lokalizacji, analizę i syntezę słuchową, prawidłową artykulację, pamięć słuchową i koordynację słuchowo-wzrokowo-ruchową.
Ćwiczenia wzrokowe:
Ćwiczenia wzrokowe mają za zadanie usprawnianie percepcji wzrokowej na materiale nieliterowym (układanki, mozaiki, puzzle) i literowym (rozsypanki sylabowe, wyrazowe). Ćwiczenia wzrokowe powinny uwzględniać wszystkie aspekty: spostrzegawczość, analizę, syntezę, kierunkowość i pamięć wzrokową. Zazwyczaj te ćwiczenia łączymy z usprawnianiem motoryki rąk i współdziałania ręki i oka (koordynacja wzrokowo-ruchowa). Ćwiczenia te nazywamy grafomotorycznymi, ponieważ usprawnianie manualne ma na celu podniesienie poziomu kaligrafii.
Funkcje poznawcze:
Funkcje poznawcze to zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia oraz stosunki miedzy nimi (związki zależności), a więc odzwierciedlamy w naszej psychice to, co nas otacza. W czytaniu i pisaniu biorą takie procesy poznawcze jak: uwaga, pamięć, wrażenia i spostrzeżenia (analiza i synteza wrażeń) wzrokowe, słuchowo-językowe (w odniesieniu do dźwięków mowy), dotykowe, kinetyczne 9odczuwanie ruchu), orientacja w schemacie ciała i kierunkach w przestrzeni.
Głęboka dysleksja rozwojowa:
Głęboka dysleksja rozwojowa to poważne zaburzenia o specyficznym charakterze w uczeniu sie czytania. Jako podstawę rozpoznania można byłoby przyjąć zatrzymanie się na poziomie czytania elementarnego (klasy II) i nieosiągnięcie poziomu czytania zaawansowanego lub opóźnienie o 3-4 lata w zakresie umiejętności czytania. Tak poważnym zaburzeniom czytania zwykle towarzyszą równie poważne zaburzenia opanowania pisowni. Najczęściej też występują nasilone trudności w budowaniu wypowiedzi na piśmie, błędy stylistyczne i interpunkcyjne – w klasyfikacjach medycznych określa sie je jako zaburzenia ekspresji pisania.
Inteligencja ogólna, werbalna (słowna)i niewerbalna (bezsłowna)
Inteligencja ogólna, werbalna (słowna)i niewerbalna (bezsłowna) – trzy obszary funkcjonowania intelektualnego, które możemy mierzyć za pomocą badania skalą inteligencji D. Wechslera (WSIC-R). Wyniki są sformułowane w postaci ilorazów inteligencji. Można ustalić, jaki jest poziom inteligencji badanej osoby (przeciętny, poniżej lub powyżej przeciętnej, wysoki, itp.), który rodzaj inteligencji jest mocną stroną dziecka.
Inteligencja percepcyjno – motoryczna
Inteligencja percepcyjno – motoryczna – prawidłowe współdziałanie funkcji wzrokowych, słuchowo-językowych i ruchowych.
Koordynacja wzrokowo-ruchowa
Koordynacja wzrokowo-ruchowa – współdziałanie, zharmonizowanie funkcji wzrokowych i ruchowych- manipulacyjnych, współpraca „oka i ręki”.
Lateralizacja lewostronna
Lateralizacja lewostronna – dominacja lewej strony ciała: lewej ręki, oka i nogi.
Lateralizacja nieustalona
Lateralizacja nieustalona – brak dominacji określonej strony ciała, wyraża się jako oburęczność, oboczność itp. Ta postać jest charakterystyczna dla wczesnego okresu rozwoju ruchowego (wieku niemowlęcego, poniemowlęcego, przedszkolnego). Ustalenie się dominacji ręki i oka powinno nastąpić w siódmym roku życia, gdy dziecko podejmuje naukę pisania.
Lateralizacja prawostronna
Lateralizacja prawostronna – dominacja prawej strony ciała: prawej ręki, oka i nogi.
Lateralizacja skrzyżowana
Lateralizacja skrzyżowana – ustalona dominacja narządów ruchu i wzroku, jednakże nie po tej samej stronie ciała (np. dominacja prawego oka, lewej ręki i lewej nogi oraz inne warianty). Lateralizacja skrzyżowana występuje w populacji u około 30% osób, a więc nie może być traktowana jako objaw patologii.
Motoryka duża
Motoryka duża – sprawność ruchowa całego ciała (w tym np. zdolność utrzymywania równowagi ciała, koordynacja ruchów kończyn podczas chodzenia, biegania, skakania, jeżdżenia na takich pojazdach jak hulajnoga, rower).
Motoryka mała
Motoryka mała – (motoryka rąk) sprawność ruchowa rąk w zakresie szybkości ruchów, ich precyzji; czynności manualne niezbędne są podczas samoobsługi, rysowania, pisania.
Myślenie przez analogię
Myślenie przez analogię – polega na formułowaniu wniosków na temat danej sytuacji na podstawie podobnej znanej sytuacji, wyciąganiu wniosków z podobieństw między przedmiotami, sytuacjami (np. kończenie zdań typu „Brat jest chłopcem, z siostra jest…”).
Myślenie przyczynowo-skutkowe
Myślenie przyczynowo-skutkowe – umiejętność wskazywania następstw określonych sytuacji, wyszukiwania przyczyn pewnych stanów rzeczy, porządkowania zdarzeń (np. w układaniu historyjek obrazkowych).
Obniżona sprawność manualna
Obniżona sprawność manualna – niska sprawność ruchowa rąk; charakterystyczne jest np. późne nabywanie umiejętności związanych z samoobsługą (ubieranie się, zapinanie guzików, wiązanie sznurowadeł), trudności w posługiwaniu się nożyczkami; niska sprawność manualna pociąga za sobą obniżony poziom graficzny pisma (obniżona sprawność grafomotoryczna), wolne tempo pisania, nieestetyczny wygląd zeszytów; dzieci z obniżoną sprawnością manualną szybko się męczą przy pracach graficznych i pisaniu.
Ocena jakościowa poziomu ortograficznego pisma
Ocena jakościowa poziomu ortograficznego pisma – ocena opisowa, czyli wskazanie przez nauczyciela popełnionych błędów, (jakie kategorie błędów wystąpiły, w jakiej ilości).
Pamięć mimowolna (mechaniczna)
Pamięć mimowolna (mechaniczna) – zdolność do przyswajania wiedzy w sposób mimowolny, nieuświadomiony.
Pamięć słuchowa
Pamięć słuchowa – zdolność do utrwalania i przypominania informacji dźwiękowej (zapamiętywania spostrzeżeń słuchowych werbalnych i niewerbalnych) i dzięki temu przyswajania wiedzy.
Pamięć słuchowa bezpośrednia (pamięć świeża)
Pamięć słuchowa bezpośrednia (pamięć świeża) – pozwala zapamiętywać i natychmiast odtworzyć usłyszany materiał. Zdolność pamięci bezpośredniej jest ograniczona do kilkudziesięciu sekund, potem materiał utrwala się w pamięci długoterminowej lub ulega zapomnieniu.
Pamięć wzrokowa
Pamięć wzrokowa – zdolność do utrwalania i przypominania informacji wizualnej (zapamiętywania spostrzeżeń wzrokowych) i dzięki temu przyswajania wiedzy.
Percepcja
Percepcja – organizacja i interpretacja wrażeń zmysłowych, w celu zrozumienia otoczenia. Percepcja to postrzeganie; uświadomiona reakcja narządu zmysłowego na bodziec zewnętrzny; sposób reagowania, odbierania wrażeń (W. Kopaliński).
Rozwój psychoruchowy (psychomotoryczny)
Rozwój psychoruchowy (psychomotoryczny) – proces rozwoju (ciąg zmian progresywnych), w którym motoryka jest ściśle powiązana z psychiką (całokształtem czynności poznawczych i emocjonalno-motywacyjnych). Rozwój psychomotoryczny postępuje od chwili urodzenia się dziecka i przechodzi przez kolejne stadia, w których dziecko prezentuje określony poziom sprawności funkcji psychomotorycznych.
Rozwój psychoruchowy nieharmonijny (dysharmonijny)
Rozwój psychoruchowy nieharmonijny (dysharmonijny) – zakłócenia tempa rozwoju poszczególnych sfer (procesów orientacyjno-poznawczych oraz motorycznych). Nieharmonijny rozwój psychoruchowy jest m.in. bezpośrednią przyczyną specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu.
Rozwój psychoruchowy zaburzony
Rozwój psychoruchowy zaburzony – zakłócenia rozwoju ze względu na tempo (rozwój opóźniony, przyspieszony), rytm (częściowo opóźniony lub/i przyspieszony) oraz dynamikę (rozwój nierównomierny w kolejnych okresach życia, o różnym tempie).
Słuch fonemowy
Słuch fonemowy to zdolność różnicowania głosek dzięki dokonywaniu analizy dźwięków mowy i odróżnianiu ich np.: z-s koza – kosa.
Tempo uczenia się wzrokowo – ruchowego
Tempo uczenia się wzrokowo – ruchowego – to szybkość uczenia się pisania symboli graficznych opartego na koordynacji oka i ręki, uzależnionego od prawidłowej sprawności ruchowej rąk i silnej lateralizacji.
Terapia pedagogiczna
Terapia pedagogiczna – specjalistyczne zajęcia korekcyjno–kompensacyjne, prowadzone różnorodnymi metodami i technikami, które mają na celu usprawnienie zaburzonych funkcji i wyrównywanie deficytów rozwoju.
Umiejętności fonologiczne
Umiejętności fonologiczne – to operacje wyodrębniania zdań z potopu wypowiedzi, słów ze zdań oraz sylab (analiza sylabowa) i głosek (analiza głoskowa) ze słów. Jest to także proces odwrotny czyli synteza słów z głosek i sylab.
Zaburzenia orientacji przestrzennej
Zaburzenia orientacji przestrzennej – brak orientacji w prawej i lewej stronie ciała oraz w kierunkach w przestrzeni (w lewo, w prawo, wyżej, niżej, w przód, w tył, nad, pod, itd.); związane są z nimi trudności w rysowaniu (niewłaściwe proporcje i rozplanowanie rysunku), czytaniu (przestawianie liter i cząstek wyrazów, przeskakiwanie linijek), w pisaniu (rozplanowanie kartki, mylenie liter i cyfr o podobnych kształtach, pisanie od prawej do lewej strony).
Zaburzenia percepcji słuchowej
Zaburzenia percepcji słuchowej – słuchowe zaburzenia odbioru mowy. Nie jest ono uwarunkowane niedosłuchem, lecz zaburzeniami analizy i syntezy dźwięków mowy, wynikającymi z nieprawidłowego funkcjonowania odpowiednich okolic mózgu.
Zaburzenia percepcji wzrokowej
Zaburzenia percepcji wzrokowej – to zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej, zaburzenia postrzegania i różnicowania kształtów, rejestracji położenia przestrzennego elementów. Dzieci z zaburzoną percepcją wzrokową mają trudności w rozpoznawaniu i nazywaniu przedmiotów na ilustracjach, w rozumieniu treści przedstawionych graficznie, opisują ilustracje w sposób ubogi, rozpoznają małą liczbę szczegółów, mają problemy w rysowaniu i w odwzorowywaniu kształtów z pamięci i według wzoru. A wykonywane przez nie rysunki są ubogie i prymitywne, uproszczone i pozbawione szczegółów. Dzieci te mają trudności przede wszystkim w przepisywaniu tekstu ze wzoru, w pisaniu z pamięci. Mylą litery podobne pod względem kształtu (l-t-ł, a-o, a-ą, c-e) podobne, lecz różniące się położeniem elementów stosunku do osi pionowej i poziomej (b-d-p-g, w-m, n-u) mają trudności w zapamiętywaniu kształtu liter pomijają znaki diakrytyczne liter, odwracają kolejność liter w grupach wyrazowych (tar-rat-tra), litery są nierówne, wychodzą poza linie, tempo pisania jest wolne, często obok siebie występują te same wyrazy zapisane błędnie i poprawnie.
Zaburzenia słuchu fonemowego
Zaburzenia słuchu fonemowego – trudności w spostrzeganiu dźwięków mowy, a więc w odróżnianiu głosek podobnych fonetycznie (w brzmieniu i wymowie). Należą tu błędy w pisowni zmiękczeń, zapisywaniu i-j, odróżnianiu głosek nosowych om, em, on, en, pisownia głosek dźwięcznych z-s, k-g.
Zaburzenia umiejętności fonologicznych
Zaburzenia umiejętności fonologicznych – a więc operowania cząstkami mowy (sylaby, głoski, cząstki wyrazów) charakterystyczne błędy to przestawianie i opuszczanie liter, końcówek wyrazów, wolne tempo pisania, nasilenie błędów w pisaniu ze słuchu. W czytaniu długo utrzymujące się głoskowanie, wolne tempo, brak płynności, trudność w rozumieniu czytanych treści.