Afazja rozwojowa, niedokształcenie mowy o typie afazji, alalia – terminów jest kilka, ponieważ wśród polskich specjalistów, którzy zajmują się diagnozowaniem neurologicznych zaburzeń rozwoju mowy u dzieci, nie ma porozumienia w stosunku do jednoznacznej terminologii. Rodzice, którzy słyszą taką diagnozę po raz pierwszy, przeżywają zaskoczenie, dopytują, czym charakteryzuje się to zaburzenie. Niedokształcenie mowy o typie afazji, nie jest konsekwencją niepełnosprawności intelektualnej, niedosłuchu, czy całościowych zaburzeń rozwojowych. Spowodowane jest uszkodzeniem struktur mózgowych, odpowiedzialnych za odbiór i nadawanie mowy. Przyczyną zaburzenia może być uszkodzenie układu nerwowego na etapie płodowym lub okołoporodowym (często w wywiadzie z rodzicem uzyskać można informację, iż akcja porodowa przedłużała się, a dziecko było niedotlenione – zazwyczaj nie uzyskało pełnej ilości punktów w skali Apgar- choć nie jest to regułą). Trudny poród nie zawsze daje oznaki nieprawidłowości rozwojowych w pierwszych chwilach życia dziecka. Często rozwija się ono prawidłowo, ale do czasu.
Dziecko afatyczne trafia do specjalistów z powodu zaburzenia rozwoju języka. Niejednokrotnie potrzeba czasu i dużej wnikliwości diagnostycznej, by rozstrzygnąć, jaki jest główny problem dziecka. Od niedawna obserwuję, iż granica, gdy rodzic przychodzi skonsultować poziom rozwoju języka i komunikacji pociechy obniża się, co jest niezwykle pozytywnym trendem. Granicą jest wiek dwóch – dwóch i pół lat, gdy dynamicznie u malca powinien już rozwijać się system językowy. U dziecka z niedokształceniem mowy o typie afazji motorycznej pierwsze onomatopeje, dźwięki w roli wyrazów, proste wyrazy pojawiają się z dużym opóźnieniem. Obserwujemy również w różnym stopniu nasilone deficyty
w obszarze mowy biernej, czyli rozumienia komunikatów językowych. U dzieci, obok objawów specyficznych, związanych z mową występują również objawy niespecyficzne, towarzyszące, takie jak: opóźniony rozwój motoryki dużej i małej, funkcji społecznych (lękliwość, męczliwość, nadpobudliwość) zaburzenia uwagi, integracji sensorycznej, ograniczenia w uczeniu się na pamięć (w szczególności ze słuchu), trudności w opanowaniu nauki czytania metodą głoskową. W przypadku podejrzenia wstępowania afazji rozwojowej należy wdrożyć poszerzoną diagnostykę oraz niezwłocznie wdrożyć odpowiednie postępowanie terapeutyczne.
Objawy afazji rozwojowej z przewagą zaburzeń ekspresyjnych:
- już we wczesnym etapie rozwoju mowy zauważamy duże trudności z powtarzaniem na poziomie wyrazów, sylab i głosek,
- podczas powtarzania, nazywania lub w spontanicznych wypowiedziach występują liczne zniekształcenia struktury wyrazu,
- powolna, oszczędna w słowach mowa, produkcja słów i zdań odbywa się z wysiłkiem,
- problemy z uczeniem się nowych słów i zapamiętywaniem ich znaczeń (słownik czynny jest w różnym stopniu ograniczony),
- komunikacja zazwyczaj wsparta jest szeroko rozwiniętą gestykulacją oraz mimiką,
- obserwuje się opóźnienia w opanowaniu systemu gramatycznego i składni np.: niewłaściwa fleksja, parafazje głoskowe (zamiany, opuszczanie i przestawianie głosek), parafazje słowne (wtrącanie błędnych słów), uproszczenia w budowie zdań przez np. opuszczanie przyimków i niezmienianie końcówek rzeczowników (styl depeszowy albo styl telegraficzny),
- zaburzenia o charakterze amnestatycznym – zapominanie już nabytego słownictwa, dziecko nie potrafi przypomnieć sobie właściwych słów do określenia przedmiotów
i pojęć, przedmioty określa opisowo (np. pióro – „to do pisania”), - obserwuje się duże trudności z opanowaniem techniki czytania i pisania metodą głoskową.
Objawy afazji rozwojowej z przewagą zaburzeń percepcyjnych:
- dominują zaburzenia w rozumieniu mowy – obserwuje się brak reakcji lub nieadekwatne zachowania na polecenia, pytania, informacje,
- zachowane są zdolności nadawania mowy,
- dzieci są w stanie prawidłowo powtórzyć wyraz czy zdanie, ale nie rozumieją tego co mówią,
- nowe znaczenia słów zapamiętywane są z trudem, występują problemy
z przypominaniem pojęć lub mylenie słów o podobnym znaczeniu, - czasami występować może rozumienie sensu pojedynczych słów, ale gdy pojawią się one w zdaniu, w odmienionej formie gramatycznej są już nieczytelne.
Dla Rodziców, którzy chcą szczegółowo zapoznać się z tematyką afazji rozwojowej oraz uzyskać informacje dotyczące wsparcia dla dziecka w placówkach oświatowych – zapraszam na stronę Stowarzyszenia Razem Rozkodujmy Afazję.
Ewelina Gurgacz
neurologopeda-pedagog PP-P w Brzozowie