Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną. Człowiek nabywa ją w ciągu całego swojego życia w kontaktach z ludźmi. Prawidłowe kształtowanie się i rozwój języka dziecka jest podstawą kształtowania i rozwoju jego osobowości. Dzięki rozumieniu poznaje otaczający je świat, a dzięki umiejętności mówienia potrafi wyrazić swoje spostrzeżenia, pragnienia, uczucia oraz przeżycia. Kształtowanie się mowy dziecka ma ścisły związek z jego rozwojem społeczno-emocjonalnym.
Rozwój mowy dziecka przebiega w stałej kolejności. Czas pojawiania się danych głosek w mowie jest stały, choć między rówieśnikami mogą wystąpić znaczne różnice w rozwoju mowy. Jest to kwestia indywidualna, wynikająca np. z uwarunkowań genetycznych, czy społecznych.
O opóźnionym rozwoju mowy mówi się wówczas, gdy mowa dziecka (i jej kolejne etapy) pojawia się z około półrocznym (lub większym) opóźnieniem w porównaniu z innymi, prawidłowo rozwijającymi się dziećmi. Zasób słownictwa oraz znajomość pojęć (zarówno w mowie czynnej, jak i biernej) również są na niższym poziomie niż
u rówieśników. Wyróżniamy:
- samoistny opóźniony rozwój mowy (inaczej określany prostym),
- niesamoistny opóźniony rozwój mowy – pojawia się z konkretnej przyczyny rozwojowej lub towarzyszy różnym zaburzeniom.
Opóźniony rozwój mowy najczęściej cechuje się brakiem nadawania mowy przy zachowanym rozumieniu mowy innych osób. Dziecko z ORM ma prawidłowo rozwinięty aparat i narządy artykulacyjne, potrafi również wypowiedzieć wszystkie lub prawie wszystkie głoski (w zależności od wieku) lub sylaby, ale nie jest w stanie tworzyć z nich słów. Rozwój intelektualny dziecka jest na poziomie adekwatnym do wieku.
Dzieci ze stwierdzonym samoistnym opóźnionym rozwojem mowy najczęściej zaczynają wypowiadać zdania około 3-4. roku życia.
Samoistny ORM dotyczy tylko procesu mówienia. Rozumienie jest na prawidłowym poziomie. Z tego względu jako podłoże ORM często uznaje się indywidualne tempo rozwoju dziecka lub słabą dojrzałość aparatu artykulacyjnego.
Prosty opóźniony rozwój mowy z czasem samoistnie się wyrównuje, a dalszy proces jej rozwoju przebiega bez problemów i konsekwencji dla dziecka.
Niesamoistny opóźniony rozwój mowy jest objawem, który towarzyszy określonym zaburzeniom. Oznacza to, że można znaleźć medyczne wytłumaczenie jego występowania. Niesamoistny ORM pojawia się w przypadku np.:
- niedosłuchu,
- zaburzeń widzenia,
- niepełnosprawności umysłowej,
- uszkodzeń neurologicznych,
- zaburzeń psychicznych,
- jąkania.
Każde dziecko, które ukończyło 3. rok życia i przejawia objawy opóźnionego rozwój mowy, powinno zostać objęte opieką specjalistyczną, dzięki której nastąpi stymulacja rozwoju mowy i jej usprawnienie. Aby pomóc dziecku z opóźnionym rozwojem mowy należy:
- Zachęcać dziecko do mówienia i wyrażania siebie przy pomocy własnego głosu.
- Motywować dziecko do mówienia.
- Stwarzać i utrzymywać więzi emocjonalne z dzieckiem.
- Zadawać dziecku pytania i zachęcać do udzielania odpowiedzi.
- Podtrzymywać rozmowy z dzieckiem.
- Umożliwiać dziecku kontakty z rówieśnikami.
Terapia dziecka z opóźnionym rozwojem mowy rozpoczyna się od wykorzystania tego, co dziecko już potrafi i zna. Duży nacisk kładzie się na ćwiczenia rozumienia mowy, a dopiero później na jej nadawanie.
W przypadku niesamoistnego ORM terapia zależy od zaburzeń, którym ORMtowarzyszy.
Opóźniony rozwój mowy jest coraz częstym zjawiskiem obserwowanym wśród dzieci. Jeśli ma on związek z indywidualnym tempem rozwoju dziecka, szybko wdrożona terapia logopedyczna powinna przynieść oczekiwane efekty.
Rodzicu, jeśli coś niepokoi Cię w rozwoju mowy Twojego dziecka, udaj się do specjalisty.
oprac. Anna Sobaś-Bodzioch
logopeda, surdopedagog