Terapia pedagogiczna, to inaczej reedukacja lub zajęcia korekcyjno – kompensacyjne dla dzieci i młodzieży z trudnościami w uczeniu się, spowodowanymi dysleksją, dysgrafią, dysortografią, dyskalkulią lub innymi czynnikami.
Celem terapii pedagogicznej jest stymulowanie ogólnego rozwoju dzieci i młodzieży. Zadaniem terapii jest również łagodzenie zaburzeń emocjonalnych, będących efektem niepowodzeń szkolnych oraz utraconej wskutek tych niepowodzeń motywacji do nauki, a także obniżonej samooceny.
Cele terapii pedagogicznej:
• podniesienie efektywności uczenia się,
• usprawnienie zdolności koncentracji uwagi,
• nauczenie się sposobów radzenia sobie ze stresem,
• wspomaganie rozwoju psychicznego – budowanie wiary we własne siły,
• kształtowanie umiejętności współdziałania w grupie,
• rozwijanie samodzielności,
• eliminowanie przyczyn i przejawów zaburzeń.
Warunki skuteczności terapii:
1. wczesne jej rozpoczęcie przez dzieci, u których dostrzegamy opóźnienia rozwoju funkcji niezbędnych do uczenia się (już w wieku przedszkolnym),
2. systematyczne uczestnictwo w zajęciach terapeutycznych przez okres co najmniej dwóch lat,
3. praca w domu zgodnie ze wskazówkami terapeuty.
Terapia przeznaczona jest dla dzieci i młodzieży:
• z nieharmonijnym rozwojem psychomotorycznym,
• z trudnościami w czytaniu i pisaniu,
• ze zdiagnozowaną dysleksją, dysgrafią, dysortografią, dyskalkulią,
• z problemami z koncentracją uwagi,
• leworęcznych, ze skrzyżowaną lateralizacją,
• mniej sprawnych ruchowo, manualnie i grafomotorycznie,
• z niską odpornością na stres,
• nieśmiałych,
• nadwrażliwych,
• niesamodzielnych,
• z innymi problemami utrudniającymi efektywną naukę.
Terapia pedagogiczna nie jest równoznaczna z nauczaniem i nie służy wyrównywaniu zaległości i braków w nauce.
Nigdy nie jest za późno na udział w terapii i pracę związaną z pokonywaniem trudności w nauce i przyswajaniu wiedzy.
Zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej
Objawy:
– trudności w różnicowaniu kształtów graficznych, zapamiętywaniu i odwzorowywaniu z modelu lub z pamięci,
– trudności w rozpoznawaniu znaków i przedmiotów zbliżonych wielkością, kształtem,
– mylenie liter: a-o, m-n, l-f- ł, e-c,
– mylenie liter o zbliżonym kształcie a różnym położeniu w stosunku do osi pionowej, np. p-g, d-blub osi poziomej, np. u-n, b-p, d-g,
– odwracanie kolejności liter w wyrazach, np. pan – nap,
– opuszczanie drobnych elementów graficznych liter, np. kropki nad i, ogonka przy ą, ę,
– zapisywanie liter wybiegając poza linie, pismo nierówne, rozchwiane,
– robienie za dużych lub za małych odstępów między literami.
Jak pomóc dziecku?
Zestaw ćwiczeń:
– ćwiczenia na materiale geometrycznym (figury geometryczne, mozaika geometryczna, tangram),
– dowolne manipulowanie figurami geometrycznymi,
– różnicowanie figur geometrycznych pod względem kształtu, barwy, grubości, wielkości. Wyszukiwanie figur jednakowych i podobnych. Układanie figur we wzory dowolne i według podanego wzoru,
– ćwiczenia przy pomocy stempli z figurami geometrycznymi, klocków – budowanie całości z części,
– ćwiczenia na materiale obrazkowym – układanki obrazkowe, loteryjki i domina, układanie w całość pociętych obrazków, pocztówek; rozpoznawanie i nazywanie przedmiotów na obrazkach; podział przedmiotów na grupy, np. rośliny, zwierzęta, owoce, warzywa, meble, przybory szkolne (rozwijanie myślenia logicznego, np. mak – do czego należy? do roślin, do kwiatów, do czego nie należy?),
– ćwiczenia spostrzegania i zapamiętywania. Pokazujemy dziecku obrazek lub przedmiot na kilka sekund i zakrywamy. Pytamy: co było na obrazku? Jakiego koloru były przedmioty? Ile było przedmiotów? Opisz, który był największy, najmniejszy itp. Ćwiczenie dodatkowo doskonali myślenie, wyobraźnię, uwagę i mowę.
– historyjki obrazkowe – porządkowanie obrazków, zgadywanie i opowiadania, co będzie dalej, opowiadanie zdarzeń,
– kalkowanie obrazków przez kalkę techniczną,
– ćwiczenia na materiale literowym, sylabowym, wyrazowym i zdaniowym: rozpoznawanie kształtu liter, wyszukiwanie takich samych liter, dopasowanie litery do obrazka i odwrotnie, tworzenie i czytanie sylab otwartych typu: pa, ba, da, tworzenie z nich wyrazów,
– dobieranie podpisów do obrazków i czytanie ich,
– układanie i przekształcanie wyrazów z liter alfabetu ruchomego,
– uzupełnianie brakujących części wyrazów,
– rozwiązywanie rebusów, krzyżówek i zagadek w gazetkach dziecięcych np. „Świerszczyk”,
– wyszukiwanie i zaznaczanie w czasopismach dziecięcych liter na zasadzie: dźwięczna- bezdźwięczna k-g, d-t, lub podobne graficznie: a-c, u-n, w-m, d-b, p-g, m-n, l-t-ł, e-c, s-z.
Uwaga!
Podczas czytania przyzwyczajamy dziecko do ujmowania wyrazu jako pewnej całości. Głoskowanie i sylabizowanie staramy się przezwyciężać poprzez przeciąganie samogłosek przy czytaniu. Rodzic czyta wyraźnie i głośno – dziecko słucha i patrzy, co czytamy. Innym sposobem jest czytanie w duecie. Aby tekst był zrozumiały dla dziecka zachęcamy go do opowiedzenia przeczytanej treści – pomagamy przy opowiadania zadając pytania, dopowiadając.
Zaburzenia analizy i syntezy słuchowej
Objawy:
– trudności w rozumieniu bardziej skomplikowanych poleceń słownych,
– trudności w zapamiętaniu, powtórzeniu trudnych wyrazów i dłuższych zdań,
– trudności w dokonywaniu syntezy wyrazu,
– trudności w pisaniu ze słuchu dłuższych wyrazów,
– trudności w czytaniu całych wyrazów
– często mały zasób słów, agramatyzmy, tylko proste zdania w opowiadaniu,
– zniekształcanie wyrazów w dyktandzie,
– trudności w pisowni wyrazów zmiękczonych,
– kłopoty z różnicowaniem „j-i”,
– trudności w odróżnianiu samogłosek nosowych od „on”, „om”,
– łączenie przyimka z rzeczownikiem, np. w klasie,
– opuszczanie wyrazów, końcówek wyrazów,
– zamiana głosek dźwięcznych na bezdźwięczne- b-p, d-t,
– zamiana syczących na szumiące lub ciszące, np. s- sz, ś,
– trudności w nauce języków obcych,
– trudności w nauce wierszy, tabliczki mnożenia, zapamiętywaniu ciągów słownych (łatwiej się uczą mając tekst przed oczami).
Jak pomóc dziecku?
Ćwiczenia usprawniające:
– wysłuchiwanie i wymawianie głosek na początku wyrazu (nagłos),
– wysłuchiwanie i wymawianie głosek na końcu wyrazu (wygłos),
– wysłuchiwanie i wymawianie w środku wyrazu (śródgłos),
– zabawy w słowa: wymyślanie wyrazów na określoną głoskę, szukanie do nich rymu
– gra państwa-miasta – wyszukiwanie i zapisywanie wyrazów na określona głoskę w odpowiednich kategoriach np. imię, rzecz, roślina, zwierzę,
– zabawy i gry rytmiczne – wystukiwanie rytmu, odgadywanie jaka to melodia na podstawie wysłuchanego rytmu, próby komponowania melodii do zdań,
– bogacenie słownika biernego i czynnego poprzez opowiadania, opisy, rozmowy
– nauka wierszy na pamięć, nauka fragmentów prozy,
– zapamiętywanie ciągów literowych (alfabet) lub określonych nazw np. miesięcy w połączeniu z rytmem lub melodia,
– ćwiczenia graficzno-ortograficzne – rodzic wymawia słowo, dziecko dokonuje analizy głoskowej, omawiamy z dzieckiem trudności, a następnie dziecko zapisuje wyraz.
Opóźnienia rozwoju ruchowego
Objawy:
– na początku niechęć do czynności i zabaw ruchowych,
– nadmierna męczliwość,
– nadmierne bądź za małe napięcie mięśniowe (mała precyzja ruchów), kurczowe trzymanie ołówka, silne przyciskanie, częste współruchy (języka, dłoni),
– zaburzona szybkość ruchów, np. dłoni, palców, trudności w majsterkowaniu, wycinaniu, szyciu, zapinaniu guzików, zawiązywaniu sznurówek,
– niewłaściwa koordynacja wzrokowo-ruchowa, trudności w rysowaniu, pisaniu (brzydkie pismo, brak połączeń między literami, zmiana wielkości i kąta nachylenia pisma, wolne tempo pisania, niestaranne zeszyty, kleksy, pogięte kartki, liczne skreślenia i poprawki),
– trudności przyspieszenia czytania na skutek powolnych ruchów gałek ocznych.
Jak pomóc dziecku?
Ćwiczenia:
a) usprawniające całe ciało
– gimnastyka, pływanie, uprawianie sportu,
– zachęcanie do udziału w grach i zabawach ruchowych – jazda na rowerze, skoki przez skakankę itp.,
– pilnowanie, by dziecko nie spędzało więcej niż 2 godziny w ciągu dnia przed telewizorem i komputerem,
– wykorzystywanie zabaw ruchowych do utrwalania schematu ciała i orientacji przestrzennej: lewa – prawa, góra – dół, w prawo – w lewo.
b) usprawniające manualnie
– ćwiczenia ogólne usprawniające ruchy rąk z wykorzystaniem jak największej liczby technik plastycznych,
– ćwiczenia graficzne ukierunkowane na doskonalenie pisma,
– ćwiczenia i zabawy zwalniające napięcie stawowo-mięśniowe:
* płynne ruchy ramion (naśladowanie lotu ptaków, marsz w wysokiej trawie, drzewa na wietrze),
* zabawy zręcznościowe (rzuty do celu, popychanie piłek lekarskich, rzucanie piłki w parach, ćwiczenia na równoważni, zabawy stolikowe jak pchełki, bierki, bilard stołowy),
* zabawy na orientację w przestrzeni i lateralizację.
Ćwiczenia manualne obejmują:
– ćwiczenia ruchliwości palców i sprawności czubków palców,
– lepienie z gliny, plasteliny,
– gra na instrumentach, wyszywanie, haftowanie, pisanie na klawiaturze komputerowej lub maszynie, wycinanki, wydzieranki, nawlekanie korali,
– malowanie palcami na dużym formacie
– ugniatanie kul jedną ręką (z bibuły, gazety)
– kalkowanie wzorów,
– swobodne projektowanie ozdobnych szlaczków malowanych grubym pędzlem na dużej powierzchni
– wypełnianie kolorowanek oraz wzorów wykonanych stemplami,
– wycinanie różnych wzorów wcześniej malowanych
– wydzieranie z papieru różnych postaci,
– zamalowywanie dużych płaszczyzn.
Zaburzenia orientacji przestrzennej
Objawy:
– słabe rozumienie określeń słownych, dotyczących stosunków przestrzennych, przyimki (w, za, nad, pod, obok, przed…),
– rysunki o niskim poziomie graficznym, mała ilość szczegółów, złe rozplanowanie przedmiotów,
– niewłaściwe rozplanowanie wyrazów w stosunku do strony zeszytu, nie mieszczenie się w liniach zeszytu, częste wybieranie złych linijek
– mylenie kierunku zapisu (pismo lustrzane)
– mylenie liter o podobnym położeniu w stosunku do osi poziomej i pionowej p-g, d-b, u-n, g-b, dotyczy to także czytania i pisania.
– trudności w opanowaniu pojęć dotyczących rozróżniania stron świata, pór roku, miesięcy, pór dnia, dni tygodnia
– trudności w nauce geometrii
Jak pomóc dziecku?
Ćwiczenia usprawniające:
– określanie położenia poszczególnych przedmiotów w przestrzeni, na obrazku,
– rysowanie przedmiotów w odpowiednim położeniu:
* dorysuj pod oknem ławkę
* obok drzewa dorysuj chmurkę itd.
– udzielanie słownej odpowiedzi na pytania dotyczące otaczającej rzeczywistości lub sytuacji przedstawionej na rysunku:
* Obok czego stoi krzesło?
* W którym roku narysowano słońce?
* Co jest w prawym dolnym rogu?
– Kolorowanie obrazka według instrukcji , np.:
* pola oznaczone kółkiem zamaluj na czerwono,
* pola z wynikiem 25 pokoloruj na niebiesko.
– Utrwalanie rozróżniania stron ciała:
* pokaż prawą rękę, lewą nogę, prawe ucho,
* podnieś lewą nogę, schowaj piłkę do lewej kieszeni
* narysuj kreskę po prawej stronie kartki itp.
– śledzenie wzrokiem przedmiotów poruszanych przez rodzica
– śledzenie linii na obrazku tzw. plątaninki
– układanie konstrukcji z klocków np. lego
– kreślenie kształtów graficznych w powietrzu
– rysowanie z zachowaniem kierunku od prawej do lewej szlaczków i kształtów literopodobnych.
Proponowana literatura:
• E. Chmielewska „Zabawy logopedyczne i nie tylko – poradnik dla nauczycieli i rodziców” Wydawnictwo Mac 1996 :
Zeszyt 1 – Ćwiczenia służące doskonaleniu wymowy
Zeszyt 2 – Ćwiczenia służące doskonaleniu percepcji wzrokowej
Zeszyt 3 – Ćwiczenia służące doskonaleniu percepcji słuchowej
Zeszyt 4 – Ćwiczenia służące kształtowaniu orientacji przestrzennej
Zeszyt 5 – Ćwiczenia służące doskonaleniu rozwoju ruchowego
Zeszyt 6 – ćwiczenia służące kształtowaniu rozwoju emocjonalnego
• M.Bogdanowicz „Ćwiczenia grafomotoryczne przygotowujące do nauki pisania wg Tymichowej dla klas 0-3”
• H. Tymichowa „Ćwiczenia rozwijające sprawność ruchową ręki”
• M. Barańska „Ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne dla dzieci 6 – 9 letnich”
• R.Z. Rutkowska „Zestaw ćwiczeń do zajęć korekcyjno-kompensacyjnych dla dzieci w wieku 10-12 lat”
• M. Bogdanowicz „Trudne litery b, d, g, p”
• Tońska –Szyfelnbein „Chodzą słuchy, czyli ćwiczenia usprawniające percepcję słuchową dla uczniów klas IV – VI szkoły podstawowej oraz uczniów gimnazjum”
• E. Szymankiewicz „Dyslektyczne ucho – Zbiór ćwiczeń stymulujących rozwój percepcji słuchowej nie tylko dla uczniów z dysleksją”
• A. Małasiewicz „Ćwiczenia dla uczniów młodszych klas szkoły podstawowej z zaburzoną percepcją wzrokową”
• A.Małasiewicz „Trenuj wzrok – ćwiczenia dla uczniów starszych klas szkoły podstawowej, gimnazjalistów i licealistów z zaburzoną percepcją”
• M. Frostig, D. Horne „Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję wzrokową”
• Z. Handzel „Dyktanda graficzne”
• A.Jaglarz „Ćwiczę koncentrację”
• A.Jurek „Skoncentruj się – zestaw ćwiczeń dla uczniów gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych”
• M. Koc „ Zabawy w edukacji elementarnej – 105 zabaw z wykorzystaniem prostych przedmiotów”
opracowała:
mgr Anita Kafel – pedagog, terapeuta pedagogiczny